قوانین درز انقطاع چیست؟

در دنیای مهندسی ساختمان، رعایت اصول فنی نه تنها برای افزایش طول عمر سازه‌ها، بلکه برای حفظ جان ساکنان اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از این اصول که به‌ویژه در مناطق زلزله‌ خیز همچون ایران اهمیت دوچندان پیدا می‌کند، درز انقطاع است. این درز نه تنها از برخورد مخرب ساختمان‌ها در هنگام زلزله جلوگیری می‌کند، بلکه از نظر آیین‌ نامه ای نیز اجرای آن در کلیه سازه‌های شهری الزامی است. از این رو در ادامه این نوشته از وب سایت آریا سازه به این سوال پاسخ می دهیم که قوانین درز انقطاع چیست؟

درز انقطاع چیست؟

درز انقطاع به فاصله‌ای افقی یا عمودی بین دو ساختمان مجاور گفته می‌شود که با هدف جلوگیری از انتقال نیرو یا ضربه در هنگام وقوع زلزله در نظر گرفته می‌شود. به‌ طور طبیعی، ساختمان‌ها هنگام زلزله به دلیل حرکات نوسانی، ممکن است نسبت به یکدیگر جابجایی داشته باشند. اگر این جابجایی‌ها بدون فاصله باشد، برخورد سازه‌ها منجر به خسارات جبران‌ ناپذیر خواهد شد. به همین دلیل است که قوانین درز انقطاع اهمین پیدا می کند.

درز انقطاع این امکان را فراهم می‌کند که هر سازه بدون مزاحمت و برخورد به سازه‌های مجاور، رفتار لرزه‌ای مستقل داشته باشد. این مفهوم در استاندارد ۲۸۰۰ ایران و مبحث ششم مقررات ملی ساختمان، به‌ عنوان یک الزام جدی مطرح شده است. دلایل اصلی استفاده از درز انقطاع نیز عبارتند از:

• جلوگیری از برخورد سازه‌ها هنگام زلزله (Pounding Effect)
• کاهش انتقال ارتعاش بین ساختمان‌های متصل
• حفظ ایمنی کاربران و ساکنان ساختمان
• جلوگیری از شکست نمای ساختمان یا دیوارهای غیرسازه‌ای
• امکان کنترل بهتر عملکرد لرزه‌ای ساختمان‌ها با هندسه متفاوت

آریا سازه با استفاده از تجهیزات تخصصی بدون نیاز به داربست و با تکیه بر تکنیک‌های دسترسی با طناب (راپل)، امکان عایق‌ کاری درز انقطاع و همچنین پوشاندن درز انقطاع ساختمان را در ارتفاعات مختلف و بدون اختلال در نمای ساختمان فراهم کرده است.

قوانین درز انقطاع چیست؟

استاندارد ۲۸۰۰ ایران چه می‌گوید؟ در بندهای مختلف استاندارد ۲۸۰۰، درز انقطاع برای کلیه ساختمان‌ها الزامی اعلام شده است:

• برای ساختمان‌های با ۵ تا ۸ طبقه یا با ارتفاع کمتر از ۲۵ متر: حداقل درز انقطاع برای هر طرف برابر است با ۰٫۰۰۵ × ارتفاع ساختمان از تراز پایه.
• برای ساختمان‌های بلندمرتبه یا ویژه: درز انقطاع باید با استفاده از تحلیل دینامیکی، با در نظر گرفتن جابجایی‌های نسبی طراحی شود.
• در صورت نامشخص بودن ویژگی‌های سازه مجاور: باید حداقل ۷۰٪ جابجایی نسبی غیرخطی به عنوان درز انقطاع در نظر گرفته شود.
• درز انقطاع در پلان و نما نیز الزامی است: نمی‌توان نمای ساختمان را به‌گونه‌ای طراحی کرد که دو ساختمان را به یکدیگر متصل کند.

با توجه به قوانین درز انقطاع ساختمان، شما نیاز به بررسی فنی وضعیت سازه قبل از اجرا و ارائه گزارش تخصصی خواهید داشت که بهتر است این کار را به متخصصان آریا سازه ارتفاع البرز بسپارید.

فرمول محاسبه درز انقطاع

برای ساختمان‌های معمولی (زیر ۸ طبقه)، از فرمول ساده زیر استفاده می‌شود:

درز انقطاع = ۰٫۰۰۵ × h
که در آن h ارتفاع طبقه موردنظر از تراز پایه است.

این فرمول معادل h/200 نیز می‌باشد.

برای مثال:

• ساختمانی با ارتفاع ۱۶ متر:
  درز انقطاع = ۰٫۰۰۵ × ۱۶ = ۰٫۰۸ متر = ۸ سانتی‌ متر

در ساختمان‌های بلندمرتبه یا خاص، این مقدار باید از طریق تحلیل‌های غیرخطی (استاتیکی یا دینامیکی) و در نظر گرفتن اثرات پی-دلتا تعیین شود.

شرایط خاص اجرای درز انقطاع

برخی موارد خاص که نیازمند اجرای درز انقطاع هستند و لازم است قوانین درز انقطاع نیز به خوبی رعایت شود عبارتند از:

• پیش‌آمدگی یا فرو‌رفتگی در پلان ساختمان: اگر تغییرات پلان از مقدار مجاز آیین‌ نامه بیشتر شود، اجرای درز انقطاع ضروری است.
• اختلاف سطح سقف در یک طبقه: اگر تفاوت ارتفاع سقف‌ها بیش از ۶۰ سانتی‌ متر باشد و رفتار لرزه‌ای متفاوتی داشته باشند، باید آن‌ها را با درز از هم جدا کرد.
• شیب میان فونداسیون‌ها: در صورتی که خط اتصال میان دو فونداسیون مجاور شیب بیشتر از ۱۵٪ داشته باشد، ایجاد درز انقطاع الزامی است.

عواقب عدم اجرای درز انقطاع

عدم رعایت درز انقطاع می‌تواند منجر به نتایج فاجعه‌ امیزی در زمان زلزله شود. از جمله پیامدهای آن شامل موارد زیر است:

• برخورد و انتقال نیروهای ضربه‌ای شدید به سازه
• شکست دیوارها، نما و اجزای غیرسازه‌ای
• ایجاد پیچش شدید در سازه در صورت عدم تقارن جرم یا سختی
• بروز روان‌ گرایی خاک و جابجایی نسبی سازه‌ها
• آسیب به کاربران ساختمان و احتمال مرگ و میر

با این توصیفات بهتر است قوانین درز انقطاع نیز به خوبی رعایت شود.  توجه کنید که مهندس طراح مسئول اصلی رعایت و طراحی دقیق درز انقطاع است.  همچنین ناظر سازه موظف است اجرای صحیح آن را بر اساس نقشه‌ها کنترل کند. کاهش یا حذف درز انقطاع در طبقات بالایی، تخلف محسوب شده و می‌تواند منجر به دستور تخریب توسط کمیسیون ماده ۱۰۰ گردد. در نمای ساختمان‌ها، مصالح مورد استفاده در محل درز انقطاع نباید به دو ساختمان متصل شوند؛ زیرا در هنگام زلزله باعث انتقال نیرو و شکست می‌شوند.

سخن آخر

درز انقطاع، مفهومی ساده اما بسیار حیاتی در مهندسی سازه است که رعایت دقیق آن می‌تواند از بروز فاجعه‌های انسانی و مالی در هنگام زلزله جلوگیری کند. طبق آیین‌ نامه های ملی و قوانین درز انقطاع ، اجرای درز انقطاع نه‌ تنها الزامی است، بلکه در صورت تخلف از آن، مهندسین و مالکین با جرایم سنگین روبرو خواهند شد. شرکت آریا سازه ارتفاع البرز با بهره‌ گیری از نیروی متخصص، تجربه بالا، و تجهیزات به‌روز، در اجرای تخصصی درز انقطاع در پروژه‌های ساختمانی نقش مؤثری ایفا می‌کند. اگر به دنبال اجرای حرفه‌ای درز انقطاع در نمای ساختمان خود هستید یا قصد ترمیم و پوشاندن آن به شکلی زیبا و فنی را دارید، آریا سازه انتخابی هوشمندانه و مطمئن خواهد بود.